تأثیر امنیت انرژی بر صادرات گاز مطالعه موردی کشور ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 غلامی ارشد اقتصاد انرژی دانشکده علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه کردستان

چکیده

در میان کشورهای صادرکننده انرژی، کشور ایران از نظر سهم ذخایر گاز و نفت در شمار بزرگترین کشورها قرار دارد. در این میان بنا به اتکای اقتصاد این کشور بر درآمدهای ناشی از صادرات انرژی، همواره مبحث امنیت انرژی و آثار آن بر ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی موضوعی مورد بحث در میان سیاست‌گذاران بوده است.امنیت انرژی به معنای دسترسی آسان و از سویی مقرون به صرفه به منابع مختلف انرژی مورد نیاز است که این مفهوم نقش مهمی در دستیابی به رشئ و توسعه اقتصادی کشورها دارد. لذا در این پژوهش با توجه به اهمیت تجارت انرژی ، به تحلیل تأثیر شاخص امنیت انرژی بر صادرات گاز در مطالعه موردی کشور ایران با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی کاملاً اصلاح شده (FMOLS) در دوره زمانی 1997 تا 2020 پرداخته است. یافته‌های مطالعه نشان می دهد که بین شاخص امنیت انرژی گاز و صادرات آن رابطه معناداری وجود ندارد. علاوه بر این، نتایج گویای اینست که تولید ناخالص داخلی و نرخ ارز تأثیر مثبتی بر صادرات گاز بر جای دارند، در حالی که تراکم جمعیت تأثیر نامطلوبی بر این متغیرداشته است. براساس یافته‌های این مطالعه، می‌توان استدلال کرد که حرکت به سمت کاهش وابستگی رشد اقتصادی کشور به درآمدهای حاصل از بخش انرژی مهم‌ترین رکن تقویت امنیت انرژی است. از سویی تقویت پیوندهای منطقه‌ای و گسترش مبادلات تجاری می‌تواند نقش بسزایی در بهبود وضعیت امنیت انرژی و کاهش آثار تحریم داشته باشد.

واژه‌های کلیدی: صادرات گاز، شاخص امنیت انرژی، مصرف انرژی، روش FMOLS

JEL Classification: Q4, Q42, Q43, Q47

کلیدواژه‌ها


آقایی و قلی زاده(1397)، رابطه بین مصرف حامل‌های مختلف انرژی، رشد اقتصادی، نابرابری و فقر در ایران، فصلنامه پژوهش‌های اقتصاد ایران، دوره23، شماره 74، صفحات 189-97.  https://doi.org/10.22054/ijer.2018.8827
بهادر امینیان(1392)، ژئوپلیتیک انرژی: اتحادیه اروپا و امنیت انرژی، ژئوپلیتیک، شماره2، صفحات 82-107.
بهبودی داوود، اصغر پور حسین، نیکی اسکویی کامران(1395)، ارتباط قیمت گاز طبیعی و قیمت نفت خام در بازارهای منطقه‌ای گاز جهان، فصلنامه پژوهش‌های سیاست‌گذاری و برنامه ریزی انرژی، سال دوم، شماره 3. 10.30495/ECO.2020.674205
دهمرده، نظر؛ صفدری، مهـدی و شـهیکی تـاش، مهـیم(1389)، تأثیر شاخص‌های کلان بر توزیـع درآمـد در ایـران (1353 -1386، فصلنامه پژوهش‌های بازرگانی، شماره ،54 -55 .25.
حیدری فتح آباد علی و تکلیف عاطفه(1398)، بررسی رابطه امنیت تقاضای صادرات نفت خام و سرمایه‌گذاری بخش بالادستی صنعت نفت در کشورهای عضو اوپک، پزوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، سال هفتم، شماره 28. https://doi.org/10.22054/jiee.2019.9838.
خداپرستی رامین بشیر(1386)، تحلیلی بر اختلاف نرخ رشد جمعیت در جریان تجارت خارجی، دوفصلنامه علمی و پژوهشی جستارهای اقتصادی، سال چهارم، شماره هشتم.
ساعی احمد  و پاشنگ مریم (1395)، ضرورت نگاه فرا ملی به امنیت انرژی، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، دوره 25، شماره 3.
سلیمی ترکمانی (1396)، لوله های فرامرزی گاز و امنیت انرژی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، دوره9، شماره 32.
محمدی، تیمور و نبی زاده، علی حسین (1392). بررسی ارتباط بین نــامیزانی نــرخ ارز حقیقــی و واردات کالاهــای واســطه‌ای- سـرمایه‌ای و مصــرفی در ایــران. فصـلنامه پــژوهش‌هــای اقتصادی، شماره ،51 -149 .113.
مزرعتی(1386)، امنیت انرژی دو روی یک سکه، امنیت عرضه و امنیت تقاضای انرژی، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال چهارم، شماره13.  10.22034/JGEOQ.2022.341857.3704
عسگری حشمت اله و بهنود عباس(1398)، تعیین یک شاخص ترکیبی برای اندازه گیری میزان امنیت عرضه برق در ایران، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، سال هشتم، شماره 30 صفحات 122-93.  https://doi.org/10.22054/jiee.2019.10488
هوشمند محمود، دانش نیا محمد، عبدالهی زهرا و اسکندری پور زهره(1389)، عوامل موثر بر صادرات غیر نفتی ایران، مجلة دانش و توسعه (علمی - پژوهشی) سال هفدهم، شمارة 34.
ملکی عباس(1392)، آینده انرژی و امنیت انرژی، همشهری دیپلماتیک، دوره 2، شماره 15.
یزدان پناه کیومرث، پوررستمی ناهید، یوسفی ریحانه و حسین زاده  محمدرضا(1396)، بررسی تطبیقی ارتقای امنیت انرژی با بهره گیری از انرژی های تجدیدپذیر؛ در مقایسه ژئوپلیتیکی دو کشور ایران و ژاپن با الگوی مدیریت راهبردی، پژوهش‌های جفرافیای انسانی، دوره 49، شماره 3. 10.22059/jhgr.2017.62114
 
Alekhina, V. (2021). The Role of Energy Security in Economic Growth in Asia: Quantitative Analysis and Policy Options. The Singapore Economic Review, 66(02), 545-567. DOI: 10.1142/S0217590820430031.
Alekhina, V., & Yoshino, N. (2018). Impact of world oil prices on an energy exporting economy including monetary policy (No. 828). Asian Development Bank Institute.
Azzuni, A., & Breyer, C. (2020). Global energy security index and its application on national level. Energies13(10), 2502.
Chalvatzis, K. J., & Hooper, E. (2009). Energy security vs. climate change: Theoretical framework development and experience in selected EU electricity markets. Renewable and Sustainable Energy Reviews13(9), 2703-2709.  https://doi.org/10.1016/j.rser.2009.07.013
Chung, W. S., Kim, S. S., Moon, K. H., Lim, C. Y., & Yun, S. W. (2017). A conceptual framework for energy security evaluation of power sources in South Korea. Energy137, 1066-1074. DOI: 10.1016/j.energy.2017.03.108
Correlje, Aad, Van der linde, Coby, (2006), “Energy Supply Security and GeoPolitics: A European Perspective”, Energy Policy, vol.34. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2005.11.008.
DeLlano-Paz, F., Fernandez, P. M., & Soares, I. (2016). Addressing 2030 EU policy framework for energy and climate: Cost, risk and energy security issues. Energy115, 1347-1360. DOI: 10.1016/j.energy.2016.01.068
Herrero, C., Pineda, J., Villar, A., & Zambrano, E. (2020). Tracking progress towards accessible, green and efficient energy: The Inclusive Green Energy index. Applied Energy279, 115691. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2020.115691.
IEA. 2021. Energy Security IEA Energy Technology Systems Analysis Programme. Paris. http: www.iea.orgtopicsenergysecurity.
Kartal.G (2021), The Relationship Between Energy Security, Exports and Economic Growth: The Case of Middle Eastern Countries, Turkish Journal of Middle Eastern Studies ISSN:2147-7523 E-ISSN: 2630-5631 Vol: 9, No: 1, pp. 15-45. DOI: 10.26513/tocd.899337.
Karatayev.M and Hall.S(2020), Establishing and comparing energy security trends in resource-rich
 exporting nations (Russia and the Caspian Sea region), Resources Policy Volume 68, October 2020, 101746. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2020.101746.
Le T-H, Nguyen CP (2019) Is energy security a driver for economic growth. Evidence Global Sample Energy policy 129:436–451. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2019.02.038.
Madžarević, A. R., Ivezić, D. D., Tanasijević, M. L., & Živković, M. A. (2020). The Fuzzy AHP synthesis model for energy security assessment of the Serbian natural gas sector. Symmetry, 12(6), 908. https://doi.org/10.3390/sym12060908.
Merlin, M. L., & Chen, Y. (2021).) Analysis of the factors affecting electricity consumption in DR Congo using fully modified ordinary least square (FMOLS), dynamic ordinary least square (DOLS) and canonical cointegrating regression (CCRestimation approach. Energy, 232, 121025. https://doi.org/10.1016/j.energy.2021.121025
Mulugetta, Y., Hagan, E. B., & Kammen, D. (2019). Energy access for sustainable development. Environmental Research Letters14(2), 020201. DOI 10.1088/1748-9326/aaf449.
Nohadani.S and Ghorbani Sepehr.A(2021), Energy Geopolitics with Emphasis on Iran Gas Potential
to Promote Europe Energy Security, Geopolitics Quarterly, Volume: 16, No 4, Winter 2021.
Novikau, A. (2022). Rethinking demand security: Between national interests and energy exports. Energy Research & Social Science, 87, 102494.
Ofosu-Peasah, G., Antwi, E. O., & Blyth, W. (2021). Factors characterising energy security in West Africa: An integrative review of the literature. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 148, 111259. DOI:10.1016/j.rser.2021.111259.
Oryani, B., Koo, Y., Rezania, S., Shafiee, A., Khan, M. K., & Mahdavian, S. M. (2021). The role of electricity mix and transportation sector in designing a green-growth strategy in Iran. Energy, 233, 121178. DOI:10.1016/j.energy.2021.121178.
Rodriguez-Fernandez, L., Carvajal, A. B. F., & de Tejada, V. F. (2022). Improving the concept of energy security in an energy transition environment: Application to the gas sector in the European Union. The Extractive Industries and Society, 9, 101045. DOI:10.1016/j.exis.2022.101045.
Rodríguez-Fernández, L., Carvajal, A. B. F., & Ruiz-Gómez, L. M. (2020). Evolution of European Union's energy security in gas supply during Russia–Ukraine gas crises (2006–2009). Energy Strategy Reviews, 30, 100518. DOI:10.1016/j.esr.2020.100518.
Samawi, G. A., Mdanat, M. F., & Arabiyat, T. S. (2017). The role of energy supply in economic growth: Evidence from the oil importing countries. International Journal of Energy Economics and Policy7(6), 193.
Sutrisno, A., Nomaler, Ӧ., & Alkemade, F. (2021). Has the global expansion of energy markets truly improved energy security? Energy Policy148, 111931. DOI:10.1016/j.enpol.2020.111931.
Taghizadeh-Hesary, F., Rasoulinezhad, E., & Yoshino, N. (2019). Energy and food security: Linkages through price volatility. Energy Policy, 128, 796-806. DOI:10.1016/j.enpol.2018.12.043.
Valdes, J. (2021). Participation, equity and access in global energy security provision: Towards a comprehensive perspective. Energy Research & Social Science, 78, 102090. DOI:10.1016/j.erss.2021.102090.
Yahyaoui, Ismahen and Bouchoucha & Najeh (2019), The long-run relationship between ODA, growth and governance: An application of FMOLS and DOLS Approaches, MPRA Paper No. 102303. DOI:10.1111/1467-8268.12489.
Yoshino, N., & Alekhina, V. (2019). Empirical analysis of global oil price determinants at the disaggregated level over the last two decades