بررسی ظرفیت و کوشش مالیاتی در شرایط GDP با نفت و بدون نفت در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه اقتصاد، دانشکدۀ علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

2 کارشناس‌ارشد، گروه اقتصاد، دانشکدۀ علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

چکیده

یکی از اهداف کلیدی نظام مالیاتی در اقتصاد ایران، رهایی از درآمدهای پرنوسان و غیرقابل اطمینان حاصل از فروش نفت خام و تأمین مالی مخارج دولت از طریق درآمدهای مالیاتی است. برای تحقق این هدف، افزایش کارایی نظام مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی مناسب در کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی مؤثر و کارآمد باشد. این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر کوشش مالیاتی در ایران طی دورۀ ۱۳۵۷-۱۳۹۵ پرداخته است. برای انجام تحقیق از روش اقتصادسنجی متکی به مدل رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شده و برای این منظور، توابع ظرفیت مالیاتی جهت تعیین ظرفیت مالیاتی و سپس مقادیر کوشش مالیاتی برآورد‌ شده است. نسبت درآمد مالیاتی به تولید ناخالص داخلی به‌عنوان متغیر وابسته و از نسبت ارزش افزودۀ بخش کشاورزی به تولید ناخالص داخلی، نسبت ارزش افزودۀ بخش خدمات به تولید ناخالص داخلی، نسبت ارزش افزودۀ بخش صنعت به تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم، جمعیت شهری و تولید ناخالص داخلی با نفت و بدون نفت به‌عنوان متغیرهای مستقل الگو استفاده شده است. داده‌های پژوهش از سامانه‌ی اینترنتی بانک مرکزی، مرکز آمار ایران و سایر سایت‌های سازمان‌های بین‌المللی نظیر بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سازمان ملل متحد و زیرسازمان‌های مربوط به آن استخراج شده است. نتایج تحقیق نشان‌دهندۀ آن است که متغیر سهم بخش کشاورزی از GDP (تولید ناخالص داخلی) با ظرفیت مالیاتی و کوشش مالیاتی رابطۀ منفی دارد؛ دلیل آن نیز وجود معافیت گستردۀ مالیاتی در این بخش است. همچنین متغیرهای سهم بخش صنعت و خدمات از GDP با ظرفیت و کوشش مالیاتی رابطۀ مثبت دارد.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی
اقبال، فرشید؛ مونی، ساندرا. (1363). فرهنگ انگلیسی-فارسی. تهران: نهال.
بانک مرکزی ایران. (1396). گزارش اقتصاد ایران. واحد مطالعات اقتصادی.
بهنامه، مهدی؛ ادیبیان، محمدصادق. (1396). «برآورد و مقایسۀ ظرفیت مالیاتی منتخبی از استان‌های ایران». همایش ملی مالیات بر ارزش افزوده: فرصت‌ها و چالش‌ها، مشهد.
پیرایی، خسرو؛ سلطانی شیرازی، الیزابت. (1387). «برآورد ظرفیت مالیاتی در استان فارس». پژوهشنامۀ مالیات، ۱۶(۱)، 43-72.
تمیزی، علی‌رضا. (1397). «بررسی عوامل تعیین‌کنندۀ درآمدهای مالیاتی در ایران: رویکرد اقتصادسنجی بیزینی». اقتصاد مقداری، 15(1)، 225-244.
حکیمی، فرهاد. (1397). «ظرفیت‌سنجی مالیات در مناطق ایران». تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 10(40)، 159-180.
راوندی، مرتضی. (1341). تاریخ اجتماعی ایران. جلد 5، تهران: امیرکبیر.
سپهردوست، حمید؛ شاهرخی جدید، شیما. (1395). «برآورد ظرفیت مالیاتی استان همدان». دومین کنفرانس بین‌المللی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد، تهران.
صامتی، مجید؛ قاسمی، محمدرضا؛ عثمان‌پور، هورام. (1394). «تعیین عادلانۀ کوشش مالیاتی استان‌های ایران با رویکرد منطق فازی». پژوهش‌های اقتصادی ایران، 20(64)، 151-176.
صفایی نیکو، حمید (1375). برآورد ظرفیت مالیاتی استان همدان. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
عباسیان، عزت‌الله؛ محمودی، وحید؛ شاکر، ایمان (1390). «تحلیل خطای پیش‌بینی درآمدهای مالیاتی دولت در اقتصاد ایران». تحقیقات مالی، 13(32)، 109-132.
 فرهنگ، منوچهر (1363). فرهنگ علوم اقتصادی: انگلیسی-فارسی، ویراست چهارم، تهران: آزاده.
گرایی‌نژاد، غلام‌رضا؛ چپردار، الهه. (1391). «بررسی عوامل مؤثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران». اقتصاد مالی، 6(20)، 69-92.
مهاجری، پریسا؛ طالبلو، رضا؛ ستاره‌ای، لیلا. (1399). «شناسایی عوامل مؤثر بر نسبت مالیات بر ارزش افزوده به تولید ناخالص داخلی با تأکید بر حد ‌‌آستانۀ ثبت‌نام». پژوهشنامۀ مالیات، 28(45)، 7-35. 
References
Abbasian, E.; Mahmoudi, V. & Shaker, I. (2013). “Analysis of Forecasting Error of Government Tax Revenues in the Iranian Economy”. Tehran University Financial Research Quarterly, 13(32), 109-132. [In Persian].
Atsan, E. (2017). “The Determinants of Tax Capacity and Tax Effort in Turkey for the Period of 1984-2012”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 214-234.
Behnameh, M. & Adibian, M. S. (2016). “Estimation and Comparison of Tax Capacity of Selected Provinces of Iran”. National Value Added Tax Conference: Opportunities and Challenges, Mashhad, Iran. [In Persian].
Brun. J. & Diakite, M. (2016). “Tax Potential and Tax Effort: An Empirical Estimation for Non-Resource Tax Revenue and VAT’s Revenue”. No. 201610, Working Papers, CERDI.
Caldeira, E.; Compaoré, A.; Dama, A. A.; Mansour, M. & Rota-Graziosi, G. (2019). “Taxeffort in sub-Saharan African countries: Evidence from a new dataset”. Revue deconomie du developpement, 27(4), 5-51.
Central Bank of Iran. (2016). Economic Report of Iran, Economic Studies Unit. [In Persian].
Dalamagas, B.; Palaios, P. & Tantos, S. (2019). “A New Approach to Measuring Tax Effort”. Economies, 7, 77.
Emre, A. (2017). “The Determinants of Tax Capacity and Tax effort in turkey For the Period of 1984-2012”. Ömer Halisdemir Üniversitesi, 10(4), 214-234.
Farhang, M. (1984). Economic Sciences Culture, 4th edition, Tehran, Azadeh Publications. [In Persian].
Geraeinejad, G. & Chapardar, E. (2013). “Investigating Factors Affecting Tax Revenues in Iran”. Financial Economics, 6(20), 69-92. [In Persian].
Hakimi, F. (2018). “Measuring tax capacity in Iran's Regions”. Accounting and Auditing Research, 10(40), 159-180. [In Persian].
Iqbal, F. & Mooney, S. (1984). The English Persian Dictionary. Nahal Press, First edition. [In Persian].
Leuthold, J. H. (1991). “Tax Shares in Developing Economies: A Panel Study”. Journal of development Economics, 35(1), 173-185.
Mohajeri, P.; Talebloo, R. & Setarei, L. (2019). “Identifying the Influencing Factors on the Ratio of Value Added Tax to GDP with an Emphasis on the Registration Threshold”. Tax Research Paper, 28(45), 7-35. [In Persian].
Piriaei, Kh. & Soltanishirazi, E. (2008). “Estimation of Fiscal Capacity in Fars Province”. Tax Research Journal, 16(1), 43-72. [In Persian].
Ravandi, M. (1961). Iran's Social History. Vol. 5, Amir Kabir Press. [In Persian].
Safai niko, H. (1996), Estimation of Tax Creativity of Hamadan Province. Master's Thesis, Tarbiat Modares University. [In Persian].
Sameti, M.; Ghasemi, M. R. & Horam, O. (2014). “Equity Determination of Tax Effort of Iranian Provinces with fuzzy logic Approach”. Iranian Economic Research Quarterly, 20(64), 151-176. [In Persian].
Saptono, P. B. & Mahmud, G. (2021). “Macroeconomic Determinants of Tax Revenue and Tax Effort in Southeast Asian Countries”. Journal of Developing Economies, 6(2), 253–274.
Sepherdoost, H. & Shahrokhi, S. (2015). “Estimation of the Tax Capacity of Hamedan Province”. The Second International Conference on Management, Accounting and Economics, Salehan Institute of Higher Education, Tehran, Iran. [In Persian].
Tamizi, A. (2017). “Investigating the Determinants of Tax Revenues in Iran: Bayesian”. Econometric Approach, Quantitative Economics, 15(1), 225-244. [In Persian].